Onderaan hoofdstuk #01 Ons Verwonderen Rondom Ommen staat een
lijst van weblogs onder het motto OnsVerwonderenRondomOmmen
en van Bijdragen op het forum van OudOmmen.nl onder
-------------------------------------------------
[in opbouw - updates 16-5, 19-5, 4-6, 6-6 - foto's volgen; zie ook blog -10- over het smalspoor]
Een van de zaken die ons rondom Ommen het meest verwonderden was de geschiedenis van de tichelarij aan de Ledeboerweg te Lemele. Even leek het alsof er daar twee tichel- of steenfabrieken zijn geweest en na verhuizing daarvan naar het kanaal door Overijssel toen dat gereed kwam, leken er daarginds twee melkfabrieken en twee suikerfabrieken (bij het Kroonplein en de Deventer Punt waar het kanaal aftakt) te zijn geweest. Meer van onze verwonderingen rondom Ommen kwamen in tweeën, zoals twee kampen op de Besthemerberg, twee V1-glijbanen langs de Toeristenweg en bij kamp Twilhaar, twee uitkijktorens bij restaurant De Lemelerberg en dergelijke. Dit verhaal lijkt ook alles te maken te hebben met de twee parallelle en rechte wallen op de Zuidhelling waarover een smalspoor schijnt te hebben gelopen voor aanvoer van leem naar bedoelde fabrieken.
Eigen nieuwsgaring en het begin van een lang en interessant verhaal waarop we nog vaak terug zullen komen. Start zaterdag 14 mei 2011. Hierin worden ook nog eerdere berichten op OudOmmen.nl verwerkt.
-----------------------------------
Zie het startweblog voor een aktueel overzicht
van actieve links naar alle weblogs onder het motto OnsVerwonderenRondomOmmen op nummer en datum:
http://onsverwonderenrondomommen.blogspot.com/2011/02/ons-verwonderen-rondom-ommen.html [update 21-5-2011]
-----------------------------------
De Tichelerij - http://nl.wikipedia.org/wiki/Lemele
"De in Leiden geboren Carel Godefroi de Moen kocht in 1840 een stuk grond aan de Ledeboerweg om er een steenpannen- en tichelfabriek te stichten. Onder de naam De Moen en Compagnons konden met medewerking van ds. Van Raalte, Dirk Blikman Kikkert en Elias Ravenhorst zijn plannen worden uitgevoerd. De steenfabriek, die beter bekend staat als De Tichelerij, bood werk aan ongeveer dertig mensen. De locatie aan de voet van de Lemelerberg was natuurlijk ideaal, aangezien leem de belangrijkste grondstof was voor de fabriek. Toen in 1855 het Overijssels kanaal tussen Almelo en Zwolle werd aangelegd, werd de fabriek verplaatst naar de Kingmaweg aan dit kanaal.
In de loop van de jaren traden de compagnons één voor één uit de steenfabriek. In 1862 verkocht Dirk Blikman Kikkert als laatst overgebleven compagnon zijn aandeel aan Marten Kingma. Tien jaar later besloot Marten Kingma na de uitvinding van de melkcentrifuge de steenfabriek om te zetten in een zuivelfabriek."
Stille getuigen zijn de Blikman Kikkertweg, Statumweg en Kingmaweg te Lemelerveld en huisnamen als (Klein - ) Statum en de Eersteling.
-------------------------------------
http://www.oudommen.nl/?p=618 - 1866 – Ingekomen stukken Ambt-Ommen - Er bestaat te Lemele tengevolge van oprichting der beetwortelsuikerfabriek grote behoefte aan een school.
- In 1866 is het kantoor van de Overijsselse Beetwortel Suiker-Fabriek tijdelijk gevestigd in het Huis “de Gunne” te Heino.
Twee of drie schoorstenen?
Bij K.B. van 21 juni 1866, no. 60 wordt aan 0.0. van den Berg, direkteur [foto links van diens woning; click er op voor een vergroting -gb] der Overijsselse beetwortelsuikerfabriek te Lemele vergunning verleend tot het maken van een gasinrichting tot verlichting van de fabriek en de daartoe behorende gebouwen. [Een der twee pijpen op de bovenste twee foto's is van de 'inrichting' die gas leverde aan de naburige suikerfabriek De volgende foto wekt echter de indruk dat er zelfs drie schoorsteenpijpen hebben gestaan. Nu hebben we enige ervaring met het tellen van bijvoorbeeld uitkijktorens op de Lemelerberg, dus we wagen ons hier niet aan een bewering, maar stellen slechts een vraag... wie het weet mag het zeggen! -gb][Dank aan OudOmmen.nl!]
Kogelvanger met van verre goed zichtbare rode vlag en Locomotief op de Ledeboerweg
"H.G. de Wilde, aannemer van publieke werken te Meppel, heeft op 6-6-1866 vergunning gekregen tot het gebruik van een locomotief tot vervoer van zand en grint uit de Lemelerberg naar het Almelose kanaal.- De publieke weg, lopende door het Lemelerveld aan de voet van de berg dwars over het spoor, welke door deze locomotief elk ogenblik moet worden gepasseerd moet door sluit-of slagbomen worden afgesloten, terwijl een wachter hierbij moet worden geplaatst om bij het passeren van rij- voertuigen of vee de bomen te openen en te sluiten"
boerderij Eersteling [de zwarte balken zijn een kaarttechnisch mankement -gb] http://www.oudommen.nl/?p=758 - 1871 – Ingekomen stukken Ambt-Ommen –
· 28 juni: - Door enige beambten van de Overijsselse Beetwortelsuikerfabriek te Lemele is opgericht een vereniging tot oefening in den wapenhandel en in het schieten naar den schijf.
Daartoe is op het terrein van de boerderij Eersteling een schietbaan afgebakend en aan het einde daarvan een kogelvanger opgeworpen van minstens gelijke afmetingen, als vanwege het Min. van Oorlog bij reglement zijn voorgeschreven.
De vereniging is voornemens om de oefeningen in het schijfschieten onder nadere goedkeuring gedurende de zomermaanden te doen plaats vinden op zondags voor de middag van 10-12 uur en des woensdagsnamiddags van 6-8 uur.
Tot het voorkomen van ongelukken zal door één der commissarissen van onze vereniging de surveillance op het schijfschieten zelve worden uitgeoefend, terwijl aan een der onbezoldigde rijksveldwachters in dienst der Overijsselse Beetwortelsuikerfabriek zal worden opgedragen te zorgen, dat niemand van ter zijde de schietbaan nadert. Ten teken dat er schijf wordt geschoten zal in de nabijheid van de kogelvanger een grote rode vlag worden gehesen. Achter de kogelvanger in de richting van de schietbaan bevinden zicht geen woningen en strekt zich daar een weinig bezocht heideveld uit.
Deze brief is ondertekend door J. Isebree Moens. (Dir. Ov. Beetw. fabriek)
Daartoe is op het terrein van de boerderij Eersteling een schietbaan afgebakend en aan het einde daarvan een kogelvanger opgeworpen van minstens gelijke afmetingen, als vanwege het Min. van Oorlog bij reglement zijn voorgeschreven.
De vereniging is voornemens om de oefeningen in het schijfschieten onder nadere goedkeuring gedurende de zomermaanden te doen plaats vinden op zondags voor de middag van 10-12 uur en des woensdagsnamiddags van 6-8 uur.Tot het voorkomen van ongelukken zal door één der commissarissen van onze vereniging de surveillance op het schijfschieten zelve worden uitgeoefend, terwijl aan een der onbezoldigde rijksveldwachters in dienst der Overijsselse Beetwortelsuikerfabriek zal worden opgedragen te zorgen, dat niemand van ter zijde de schietbaan nadert. Ten teken dat er schijf wordt geschoten zal in de nabijheid van de kogelvanger een grote rode vlag worden gehesen. Achter de kogelvanger in de richting van de schietbaan bevinden zicht geen woningen en strekt zich daar een weinig bezocht heideveld uit.
Deze brief is ondertekend door J. Isebree Moens. (Dir. Ov. Beetw. fabriek)
· 5 september:
De vergunning voor het schijfschieten wordt verleend onder voorwaarde dat:
a. een der commissarissen van orde der vereniging de surveillance op het schijfschieten zelve uitoefend;
b. de onbezoldigd Rijksveldwachter in dienst der Overijsselse Beetwortelsuikerfabriek zal worden opgedragen te zorgen dat niemand van ter zijde de schietbaan nadert;
c. telkens wanneer en ten teken waarvan er schijf wordt geschoten in de nabijheid van de kogelvanger een van verre goed zichtbare rode vlag zal worden gehesen.
http://www.sukerbiet.nl/nieuwsarchief/algemeen/0002292-100-jaar-bello-deel-6 De vergunning voor het schijfschieten wordt verleend onder voorwaarde dat:
a. een der commissarissen van orde der vereniging de surveillance op het schijfschieten zelve uitoefend;
b. de onbezoldigd Rijksveldwachter in dienst der Overijsselse Beetwortelsuikerfabriek zal worden opgedragen te zorgen dat niemand van ter zijde de schietbaan nadert;
c. telkens wanneer en ten teken waarvan er schijf wordt geschoten in de nabijheid van de kogelvanger een van verre goed zichtbare rode vlag zal worden gehesen.
-------------------------------------
http://www.sukerbiet.nl/nieuwsarchief/algemeen/0002291-100-jaar-bello-deel-5 - De suikerfabriek.-De spoorlijn Deventer-Ommen liep door het Sallandse landbouwgebied. Het goederenvervoer bestond vooral uit producten van de stoomzuivelfabrieken. En voor deze bedrijven was de aanvoer van steenkool bestemd. In Lemelerveld stond roomboterfabriek Statum van Marten Kingma. Per spoor verzond hij niet alleen menig kistje boter, maar ook talloze kistjes met eieren van zijn hoenderpark. De grootste en belangrijkste gebruiker van het goederenvervoer was echter de Overijsselsche Beetwortelsuikerfabriek De Eersteling in Lemelerveld. De suikerbieten werden uit het hele land per schip aangevoerd en vanaf 1910 ook per trein.
------------------------------------
Dekzand - http://194.171.109.12/index.php?registratiecode=BG%20%20NL011688&status=D&exact=JA&cat=BWRD&zoekterm=Bosch - Centraal Bureau voor Genealogie- Auteur(s): Nicolai, H. - "Dekzand, een familiegeschiedenis. - Uitgave: eigen uitgave Makkum 2003 96 p., ill. signatuur: G/King/2003 Trefwoord(en): Kingma Boekbespreking: - Uit: Genealogie Kwartaalblad CBG 2004-04 H. Nicolai. Dekzand, een familiegeschiedenis. Makkum, 2003. 96 blz., ill. (GKing2003).-
Van dezelfde auteur verscheen in 1997 een kroniek van de koopliedenfamilie Kingma uit Makkum (zie Genealogie 4 (1998) 13). Als historicus-antropoloog heeft de schrijver speciaal oog voor de sociale en religieuze aspecten van deze familie en dat blijkt ook in dit vervolgverhaal over de Lemelerveldse tak van dit geslacht. Onder de titel Dekzand, refererend aan de dekzanden van het Lemelerveld in Salland, beschrijft hij het familieleven van Marten Kingma (1833-1914) en Netje Bruninghausen (1837-1898). Hij zette daar een steenfabriek op en later een boterfabriek, die aanzienlijk succesvoller was. Zijn zonen stichtten op vele plaatsen in Nederland zuivelfabrieken waarmee ze zeer rijk werden. Het boek gaat in het bijzonder over drie generaties Kingma en hun wederwaardigheden in Overijssel. Ook tekende de auteur herinneringen aan de Kingma's op van bewoners van Lemelerveld."
----------------------------------
http://www.kingmakkum.nl/index.php?a=331&b=129
20. Henk Nicolaï, Dekzand, een familiegeschiedenis (Makkum, 2003)
-----------------------------------
http://www.oudommen.nl/?page_id=2586
- Kingma / Statum
-----------------------------------
http://www.friesscheepvaartmuseum.nl/nl/zoeken-in-de-collectie/indeling/detail/sortering/production_date_start_asc/start/6/q/zoekveld/Statum
- Het huis Liauckemastate, later Klein Ljauckema genoemd, staat afgebeeld op een plattegrond van Makkum uit 1572.
- De tegels komen uit de gleibakkerij van Tichelaar te Makkum.
----------------------------------
- "Villa "Klein Statum" dateert uit het begin van de twintigste eeuw en is opgetrokken in een sobere variant van de zogenaamde chaletstijl. De gevels zijn gepleisterd en wit geschilderd. Zij worden gekenmerkt door een donker geschilderde plint en een cordonlijst."
------------------------------------
http://www.kingmakkum.nl/index.php?a=312&b=264!52!210
"Oplossing: Statum (KK6 - Puzzel) Welke Kingma's noemden hun huis zo?
• Marten 1833, vijfde kind van Jan (Martens) 1802 en Sybrichje Rinia, van beroep olieslager, trok in 1862 met zijn vrouw Netje (Agneta) Bruninghausen en de kinderen Jan, Clien, Jacob en Sybrichje, van Sneek naar Lemelerveld om daar heide te ontginnen, veeteelt te bedrijven en een zuivelfabriek te stichten. Het eerste huis dat de familie betrok werd Statum genoemd.
"Waar komt de naam STATUM vandaan?
Als we aan Makkum denken, zien de meesten van ons een beeld van het Vallaat, de Waag, Kingma's Bank, de sluis, de Turfmarkt, de viskraam...
Wat we dan zien is het vroegere Statum.
Als we denken aan de NH kerk, waar we de reünie beëindigden, en de huizen er omheen, zien we het oorspronkelijke Makkum.
Op de plaats waar de Grote Zijlroede in de Zuiderzee uitmondde (ongeveer op de plek waar nu de markt is) heeft zich al vóór de dertiende eeuw, langszij de sluis, een buurtje ontwikkeld dat Statum en ook wel Statumaburen werd genoemd. Deze nederzetting breidde zich eerst naar het oosten en later naar het noorden uit tot het uiteindelijk één was geworden met het dorp Makkum om de kerkterp.
Marten en Eelco zullen hun huis Statum genoemd hebben, als herinnering aan de plaats waar ze vandaan kwamen."
----------------------------------
Waarnaar zoeken we verder?
. De oorsprong van de naam Statum en de twee (?) huizen met die naam.
. Meer uitleg over keileem, leem, glei en klei, tichels en tegels, dakpannen en stenen en klinkers, steengoed en aardewerk, panwerk en tichelwerk, porcelein en ovenboeken, @cetera.
Bovenaan staat de Koepel op de plek waar nu het huisje op de Zuidhelling van de Lemelerberg staat. Daaronder staat de grote Zandkuil waaruit (ook?) leem werd gewonnen. De bochtige weg rechts daarnaast is de Ledeboerweg met de drie rode stipjes die nu Drieling heten. Naar beneden en naar het westen gaat deze weg over in de Zonnebloemweg. Daar ligt de ingang naar de kuil. Waar links het bos van het huidige Zonnebloempark begint kruisen 2 parallelle wegen die rechts doodlopen op de Zuidhelling en links naar het kanaal gaan. Rechts staat in de hoek linksboven van wat een ontgonnen open vierkantje lijkt te zijn een rood stipje, waarvan we nog niet weten wat het voorstelt. Naar wij begrijpen heeft op deze wegen het smalspoor naar Statum gelopen. De huidige Kingmaweg kwam later. Vanaf de ophaalbrug loopt de rechte Korteveldsweg naar Lemele. Ook de noord-zuid lopende zandweg naar de Zonnebloemweg is verdwenen en de weg die eertijds van Drieling naar het zuidoosten liep [zie de kaart hieronder] staat nog niet of niet meer op deze kaart.
. Verklaring van de naam Drieling aan de Ledeboerweg. Was er ook een Tweeling en/of een Eenling of Eersteling (bij Heidepark in Lemelerveld)?
. In 1935 staat op de plek van de vroegere haven “Metaalfabr.”, is naam “De Eersteling” bij het Heidepark aan de zuidkant van het kanaal verdwenen en staat “Heidepark” nu daar tegenover op de noordkant van het kanaal aangeduid.
- Had Ledeboer van de gelijknamige weg langs de grote groeve iets met de leemwinning te maken en/of was hij de bekende voorganger van de Ledeboerianen?
. Foto's van het smalspoor en de diverse fabrieken en huizen Statum.
[De foto hieronder is een still van Google Earth Street View bij het brugje.]
* Zie ook onze naspeuringen naar de evenwijdige wallen op de Zuidhelling van de Lemelerberg zoals omschreven in:
. http://www.oudommen.nl/?p=7142 - 23 januari 2011 - Bos tussen twee evenwijdig lopende wallen op de zuidhelling van de Lemelerberg?
. http://www.oudommen.nl/?p=7122#more-7122 - 23 januari 2011 - Zoekplaatje 78 met luchtfoto van de twee raadselachtige evenwijdig lopende wallen op de zuidhelling van de Lemelerberg.
. http://www.oudommen.nl/gallery/index.php/Dorpen-Buurtsch/Lemelerberg-Zuidhelling/P3060017b1600l met foto's van die wallen.
. http://www.oudommen.nl/?p=8148&cpage=1#comment-1434:
Op zoek naar… tichel-, steen- en melkfabrieken rondom Ommen
De beheerder van de Lemelerberg en omstreken van het Landschap Overijssel schreef ons desgevraagd rondom het smalspoor op de Zuidhelling:
Van industriële herkomst zijn de benamingen Fabriekspad (dat oostelijk van de Zonnebloem naar de voormalige leemgroeve loopt) en Spoordijk (die buiten het reservaat de zandafgraving verbond met het Overijsssels kanaal).
Wie heeft of kent een kaart waar die namen op staan?Van industriële herkomst zijn de benamingen Fabriekspad (dat oostelijk van de Zonnebloem naar de voormalige leemgroeve loopt) en Spoordijk (die buiten het reservaat de zandafgraving verbond met het Overijsssels kanaal).
-----------------------------------
Mijn documenten in Bronnen voor OnsVerwonderenRondomOmmen.doc
Bos tussen twee evenwijdig lopende wallen op de zuidhelling van de Lemelerberg?
Dekzand
evenwijdige wallen op de Zuidhelling van de Lemelerberg
Klein Statum
[Klein Stratum = fietsstuur en –handvatten in Amerika][zijpaadje! -gb]
Makkum Statum
Statum
Te Voet van Zwolle naar Oldenzaal
Wallen
WatWasWaar
www.historiekaart.nl
--------------------------------------------------
Op 31-7-11 kwam er een interessante vraag binnen met als eerste gevolg onderstaand stukje: Ik heb een vraag over de suikerfabriek in Lemelerveld. Waar werd de geproduceerde suiker voor gebruikt, was het ook te koop in de winkel, in wat voor verpakking zat het en zijn daar nog afbeeldingen van?
Uit http://nl.wikipedia.org/wiki/Suikerfabriek
Suikerfabrieken in Nederland
Suikerfabrieken in Nederland
Rietsuikerraffinaderijen bestonden reeds vanaf het einde van de 17e eeuw. De rietsuiker werd in de koloniën tot ruwe suiker opgewerkt en deze werd in plaatsen als Amsterdam en Dordrecht verder gezuiverd. De eerste bietsuikerfabriek ter wereld werd in 1802 gesticht door Franz Carl Achard. Deze bevond zich in Silezië. De eerste Nederlandse bietsuikerfabriek werd in 1858 gesticht te Zevenbergen. De eerste suikerfabrieken in Nederland werden gesticht met kennis en kapitaal van de rietsuikerraffinaderijen, later kwamen er ook diverse notabelen. Los hiervan waren er ook diverse suikerraffinaderijen die ruwe bietsuiker raffineerden tot kristalsuiker. De Wester Suikerraffinaderij is hiervan de bekendste. In 1810, onder het Napoleontische bewind, werd de eerste bietsuiker in Nederland geraffineerd, dit gebeurde te Dordrecht in raffinaderij Den Toelast van de fa. Backer & Selis. Voormalige beetwortelsuikerfabrieken in Nederland: [...] Lemelerveld, NV Overijsselsche Beetwortelsuikerfabriek, 1865, in 1914 aangekocht door de Wester Suikerraffinaderij.
Googlen op suikerzakjes Lemelerveld laat enkele fraaie exemplaren zien.
--------------------------------------------------
---------------------------------------------------
Muj kiekn Muj kiekn neemt je mee naar het verleden, het heden en ... - 27 april 2009 ... van Lemelerveld (dat toen nog niet bestond) naar Deventer ...... Klein Statum en Villa Rosa. De industrie trok arbeiders. ... www.sallandcentraal.nl/attach/20090427Muj%20Kiekn.pdf
Lemelerveld biofaan collectie foto’s
http://salland.biofaan.nl/details.php?image_id=4129 – Villa Bela
http://salland.biofaan.nl/details.php?image_id=7554 – grote witte villa naast voetgangersbrug
http://salland.biofaan.nl/categories.php?cat_id=20&page=17 - http://salland.biofaan.nl/details.php?image_id=4128 – Villa Bela
---------------------------------------------------
http://home.iae.nl/users/fnauta/home/4/1/ok19.htm -
http://home.claranet.nl/users/fnauta/home/4/1/index.htm -
[...] Gaandeweg ontwikkelde zich enige industrie lang het kanaal. Sommige industrie verhuisde vanuit de nabijgelegen plaatsen naar het kanaal, dat een aantrekkelijk alternatief voor het vervoer van grondstoffen en produkten bood. Een steenfabriek uit Lemele, die zich vestigde bij het punt waar de zijtak uit Deventer in het Overijssels kanaal uitkwam. Hier zou later Lemelerveld ontstaan. [...]
Pas in 1962 werd openlijk gesproken over het uitkopen van de OKM en het afsluiten van een aantal kanalen, omdat deze alleen nog maar van regionaal belang waren. In 1964 werd de OKM opgeheven.
Daarna werden konkrete plannen gemaakt om het kanaaldeel van Lemelerveld naar Raalte en van Vroomshoop naar Zwolle te sluiten. Sinds de aansluiting van de kanalen op het Twentekanaal hadden deze kanalen hun betekenis voor de scheepvaart verloren.
Het kanaal van Almelo naar de Haandrik, en in mindere mate het deel van Deventer naar Raalte werden nog wel bevaren. Het kanaal naar de Haandrik werd een belangrijke ‘zijtak’ van het Twentekanaal, en er ontstond veel industrie langs het water. Een ander belangrijk vervoersartikel werd aardappelprodukten, afkomstig van de ontveende gebieden. En in Raalte waren het een aantal industrieen, die alleen maar via het water konden worden bevoorraad. De oude industriekern in Lemelerveld was nagenoeg geheel verdwenen.[...]
51 Pag. 39 Een foto-drieluik van het kanaal ten zuiden van de Lemelerberg
http://home.claranet.nl/users/fnauta/home/4/1/index.htm -
HET OVERIJSSELS KANAAL VAN VROOMSHOOP NAAR ZWOLLE
9 - NAAR LEMELERVELD
De dam waar de Maanweg en de Korteveldseweg het kanaal kruisen was vroeger een ophaalbrug: de Slijkhuisbrug
Op de foto hieronder zien we de weg van het dorp Luttenberg naar Lemele. Naar links, in de richting Luttenberg, heet de weg ‘Maanweg’, terwijl de bredere weg rechts naar Lemele de naam ‘Korteveldseweg’ draagt. Deze dam is in de plaats gekomen van de vroegere Slijkhuisbrug. Tevens begint hier aan de rechterzijde van het kanaal de Statumweg, een verkeersweg die het verkeer van de Korteveldseweg naar Lemelerveld voert (en andersom). Deze weg dankt zijn naam aan het erfgoed Statum, niet zichtbaar aan de rechterkant achter de bomenrij verstopt. We zitten hier pal onder de zuidelijke uitloper van de Lemelerberg, die maar pakweg een kilometer noordelijker begint. Naar het zuiden strekt zich het gebied uit, dat ligt tussen de Hellendoornse Berg en de Luttenberg. De Maanweg loopt deels door dit gebied, en komt uit bij het dorp Luttenberg, tegen de noordelijke helling van de ‘berg’ Luttenberg. Vanaf deze dam punt gaat het kanaal als een kaarsrechte lijn naar Lemelerveld, dat - iets noordelijker - in het westen ligt. Vanaf hier is het zo’n twee en een halve kilometer verder naar de volgende dam. Parallel aan de noordzijde van het kanaal zien we nog steeds de zelfde hoogspanningsleiding; aan de zuidzijde vinden we de tot de volgende dam de Knuvendijk, parallel aan het kanaal. Een zevenhonderd meter verder naar het westen zien we links een breed uitwateringskanaal op het Overijssels Kanaal uitkomen. Dit is het kanaal dat het water afvoert uit het gebied ten westen van de Hellendoornse Berg. Het kanaal heeft een lengte van meer dan acht kilometer, en is dan ook de belangrijkste waterafvoerleiding van het hele gebied.
Het afwateringskanaal dat het water afvoert uit het gebied tussen de Luttenberg en de Hellendoornse Berg
Even verderop, aan de rechterkant van de kanaaloever, zien we de Vossenbeltweg. Aan de linkeroever loopt het restant van deze weg verder naar het zuiden, naar de Knuvendijk.Het kanaal is hier vrij smal: niet meer dan een brede sloot, die bovendien hier en daar aardig is dichtgegroeid. Een kilometer verderop zien we aan de rechterzijde de Bergweg, een weg die van deze plaats naar de Lemelerberg leidt. De afstand naar de volgende dam in het kanaal is nog maar zo’n vijfhonderd meter.
Deze foto is genomen vanaf de dam waar de oude Ommerweg het kanaal oversteekt
Deze dam, waarvandaan de bovenstaande foto is genomen, draagt de oude weg van Raalte naar Ommen over het kanaal. Naar links heet het de Heideparkweg, naar rechts de Ommer weg. Deze dam was overigens voor de laatste renovatie van het kanaal, in 1967, nog een heuse ophaalbrug: de Heideparkbrug.
De oude Heideparkbrug, waar de huidige dam voor in de plaats is gekomen
Aan de rechterkant van het kanaal, voorbij de boomrand, begint - niet zichtbaar - de bebouwing van Lemelerveld. In het midden van de foto, aan het eind van het kanaal, is met enige moeite het viadukt in Lemelerveld te onderscheiden, waarover de verkeersweg van Ommen naar Raalte het kanaal kruist. Vanaf de plaats waar de foto is genomen is de afstand naar het viadukt overigens nog maar zo’n vijftienhonderd meter. Vlak voor het viadukt treffen we nog een dam aan, waar de Vilsterense Dijk, die hier ruim vijf kilometer lang vrijwel kaarsrecht noord-zuid loopt, het kanaal kruist. Ook deze dam was voor de rekonstruktie van het kanaal een brug: de Vilsterense brug. We zitten hier in het ‘centrum’ van Lemelerveld, dat zijn groei te danken heeft aan de kanalen. Het dorp heeft zijn ontstaan te danken aan de familie Blikman Kikkert, die hier omstreeks 1854 een groot aantal hectaren heide en andere ongekultiveerde grond kocht en zich hier vestigde. In die tijd was het een onbewoonde, kale, lege vlakte, ten zuiden gelegen van de Lemelerberg. Het Overijssels Kanaal van Zwolle naar de Regge was net een jaar opengesteld. De familie hield zich bezig met het ontginnen van de omgeving: men pleegde landbouw, veeteelt, en er werden zelfs bossen geplant op de Lemelerberg. Ook in de onmiddellijke omgeving van hun woning (Het Huis), gelegen in de nabijheid van de oude weg van Ommen naar Raalte, werd veel aan kultivatie gedaan. Er ontstond een bosachtig park, te midden van de uitgestrekte heidevelden. Dit kreeg de naam ‘Heidepark’, waar de huidige Heideparkweg (het deel van de oude weg van Ommen naar Raalte, ten zuiden van het kanaal) zijn naam aan te danken heeft. Het aanleggen van dit park bracht een aanzienlijke werkverschaffing met zich mee. Er werden woningen gebouwd voor de nodige arbeiders, en het park werd uitgebreid met voorzieningen als een tennisbaan, een vijver, en een badgelegenheid. Tevens werden de nodige lanen aangelegd.
De eerste huizen op het Heidepark
In eind 1858 werd het kanaaldeel tussen het Overijssels Kanaal en Deventer (de Zijtak) in gebruik genomen. Dit zal hebben bijgedragen in het besluit van een schoonzoon van de familie Blikman Kikkert, een zekere heer O. O. van den Berg, om hier een suikerbietenfabriek te bouwen. In 1866 werd met de bouw van de Overijsselse Beetwortelsuikerfabriek begonnen. Ook voor de bouwarbeiders werden woningen gebouwd, waarvan er nog een aantal bestaan onder de naam ‘De Blokken’. Spoedig begonnen zich hier meer mensen te vestigen, en het dorp, dat de naam Lemelerveld mee kreeg, was een feit. Een school, een kerk, en winkels waren de volgende stap, en de spoorlijn van Deventer naar Ommen deed de rest. Lemelerveld groeide gestaag, en de beetwortelfabriek speelde een centrale rol. De omliggende gronden werden ontgonnen, er werden bieten geteelt, en de afvalprodukten van de fabriek werden weer gebruikt als veevoer en om de schrale grond te bemesten.
De Beetwortelfabriek, met spoorwegemplacement, vormde de eerste industrie van Lemelerveld
Lemelerveld omstreeks de eeuwwisseling bij de aftakking naar Deventer.
In de loop der tijden is het aksent meer verschoven naar landbouw en veeteelt, en andersoortige industrie op kleinere schaal. De beetwortelfabriek werd in 1917 opgeheven, en dat had een sterke ontwikkeling van de landbouw tot gevolg. De spoorlijn hield in 1934 op te bestaan. Leuk is het misschien om te weten dat de huidige snelweg van Ommen naar Raalte over het tracé van deze oude spoorweg loopt. Op de foto hieronder zien we Lemelerveld in 1956, aan de noordelijke oever van het kanaal, even ten westen van het viadukt van de snelweg-in-aanleg van Ommen naar Raalte. Op de achtergrond is heel goed de voormalige Vilsterensche brug te zien.
Lemelerveld, ten tijde van de aanleg van de snelweg in 1956.
Lemelerveld is geleidelijk aan doorgegroeid tot wat het nu is: een rustig dorp, gelegen aan de rand van de vlakte Dalmsholte.
In Lemelerveld anno 1999, naast het zijkanaal naar Deventer.
[...] Gaandeweg ontwikkelde zich enige industrie lang het kanaal. Sommige industrie verhuisde vanuit de nabijgelegen plaatsen naar het kanaal, dat een aantrekkelijk alternatief voor het vervoer van grondstoffen en produkten bood. Een steenfabriek uit Lemele, die zich vestigde bij het punt waar de zijtak uit Deventer in het Overijssels kanaal uitkwam. Hier zou later Lemelerveld ontstaan. [...]
Pas in 1962 werd openlijk gesproken over het uitkopen van de OKM en het afsluiten van een aantal kanalen, omdat deze alleen nog maar van regionaal belang waren. In 1964 werd de OKM opgeheven.
Daarna werden konkrete plannen gemaakt om het kanaaldeel van Lemelerveld naar Raalte en van Vroomshoop naar Zwolle te sluiten. Sinds de aansluiting van de kanalen op het Twentekanaal hadden deze kanalen hun betekenis voor de scheepvaart verloren.
Het kanaal van Almelo naar de Haandrik, en in mindere mate het deel van Deventer naar Raalte werden nog wel bevaren. Het kanaal naar de Haandrik werd een belangrijke ‘zijtak’ van het Twentekanaal, en er ontstond veel industrie langs het water. Een ander belangrijk vervoersartikel werd aardappelprodukten, afkomstig van de ontveende gebieden. En in Raalte waren het een aantal industrieen, die alleen maar via het water konden worden bevoorraad. De oude industriekern in Lemelerveld was nagenoeg geheel verdwenen.[...]
51 Pag. 39 Een foto-drieluik van het kanaal ten zuiden van de Lemelerberg
56 Pag. 43 Het kanaal tussen de dam 'Maanweg / Korteveldseweg' en Lemelerveld
Topografische kaart 22C (Ommen) 1:25000
Topografische kaart 27F (Raalte) 1:25000
57 Pag. 43 De dam waar de Maanweg en de Korteveldseweg het kanaal kruisen, was vroeger een ophaalbrug: de Slijkhuis-brug - Foto uit archief Gemeente Dalfsen
Topografische kaart 22C (Ommen) 1:25000
Topografische kaart 27F (Raalte) 1:25000
57 Pag. 43 De dam waar de Maanweg en de Korteveldseweg het kanaal kruisen, was vroeger een ophaalbrug: de Slijkhuis-brug - Foto uit archief Gemeente Dalfsen
60 Pag. 45 De oude Heideparkbrug, waar de huidige dam voor in de plaats is gekomen.
Foto uit archief Gemeente Dalfsen
61 Pag. 46 De eerste huizen op het Heidepark
Foto uit Brochure '100 jaar Lemelerveld'
62 Pag. 47 De Beetwortelfabriek, met spoorwegemplacement, vormde de eerste industrie van Lemelerveld
Foto uit Brochure '100 jaar Lemelerveld'
63 Pag. 47 Lemelerveld omstreeks de eeuwwisseling bij de aftakking naar Deventer
Foto uit Brochure Rijkswaterstaat (RW50), blz. 32
64 Pag. 48 Lemelerveld, ten tijde van de aanleg van de snelweg in 1956 Foto provinciaal archief Overijssel, Zwolle
65 Pag. 48 Lemelerveld nu, naast het kanaal naar Deventer
Eigen foto (D.)
66 Pag. 49 Het kanaal tussen Lemelerveld en de Kluinhaarsbrug
Topografische kaart 27F (Raalte) 1:25.000
67 Pag. 49 Het kanaal in de richting van Dalmsholte, gefotografeerd onder het viadukt van de snelweg te Lemelerveld
Eigen foto (D.)
68 Pag. 50 De inham links is het begin van de zijtak naar Deventer
Eigen foto (D.)
69 Pag. 51 De laaggelegen, ruige en nog wilde vlakte Dalmsholte, in de tijd ver voor de aanleg van het kanaal. Reproduktie van oude kaart uit 1826
Foto uit archief Gemeente Dalfsen
61 Pag. 46 De eerste huizen op het Heidepark
Foto uit Brochure '100 jaar Lemelerveld'
62 Pag. 47 De Beetwortelfabriek, met spoorwegemplacement, vormde de eerste industrie van Lemelerveld
Foto uit Brochure '100 jaar Lemelerveld'
63 Pag. 47 Lemelerveld omstreeks de eeuwwisseling bij de aftakking naar Deventer
Foto uit Brochure Rijkswaterstaat (RW50), blz. 32
64 Pag. 48 Lemelerveld, ten tijde van de aanleg van de snelweg in 1956 Foto provinciaal archief Overijssel, Zwolle
65 Pag. 48 Lemelerveld nu, naast het kanaal naar Deventer
Eigen foto (D.)
66 Pag. 49 Het kanaal tussen Lemelerveld en de Kluinhaarsbrug
Topografische kaart 27F (Raalte) 1:25.000
67 Pag. 49 Het kanaal in de richting van Dalmsholte, gefotografeerd onder het viadukt van de snelweg te Lemelerveld
Eigen foto (D.)
68 Pag. 50 De inham links is het begin van de zijtak naar Deventer
Eigen foto (D.)
69 Pag. 51 De laaggelegen, ruige en nog wilde vlakte Dalmsholte, in de tijd ver voor de aanleg van het kanaal. Reproduktie van oude kaart uit 1826
-------------------------------------------------
Onderaan hoofdstuk #01 Ons Verwonderen Rondom Ommen staat een
lijst van weblogs onder het motto OnsVerwonderenRondomOmmen
en van Bijdragen op het forum van OudOmmen.nl onder
Uw reactie graag naar pelgrim.geert@casema.nl Dank!
BeantwoordenVerwijderen